Vale do Guadiana is als een landschapsfoto. Heuvelachtige groene weilanden met verspreid wat steeneiken, die eikels en schaduw geven aan de schapen. Over het hele gebied hangt een zoetige geur, afgegeven door de bladeren van het woekerende zonneroosje. Op wat mekkerende schaapjes na staat de wereld stil. Ik geniet van het kleine, dat zichtbaar is wanneer ik me ervoor open. Het ochtendloopje in de mistige ochtendzon, een lentegroen grastapijt met een goudgele waas van duizenden bloemetjes (stinkende gouwe), de ijzerrijke, rode aarde die overgaat in het avondrood van de ondergaande zon en de ontelbare sterren van de Melkweg in de pikdonkere nacht.
Ik vind het fijn dat de wereld om me heen onbewogen is en ik alle aandacht heb voor schrijven. Het is bijzonder hoe het bewerken van een reisverhaal leidt tot nieuwe inzichten over onze jarenlange ontwikkelingen naar eenvoudiger leven. Het geeft een verhelderend zicht op oude valkuilen.
Dagelijks komt de worsteling met de onoverzichtelijke schrijfpuzzel langs; de ‘shit, hoe moet ik nu verder?’ momenten. Het vraagt om mezelf wijselijk te richten op het gevoel dat ik wil overbrengen, om dan in de linguïstische grabbelton te graaien en de passende woorden te pakken. Verder de stroom van inspiratie het werk laten doen. Aan het eind van de dag overheerst de voldoening, die maakt dat ik de volgende dag zin heb om verder te gaan.
Klaas heeft behoefte aan afwisseling. Hij heeft zin in wat inspiratie van buiten, een museum of zo. Hier ervaart hij toch even een begrenzing, die het indammen van de pandemie met zich meebrengt. Het vraagt om alternatieven bedenken, beginnend met kunstenaarsfilms kijken zoals Modigliani, Renoir en Frida.
Op voorlopig de laatste zonnige dag neemt Klaas me mee op de wandeling door het dal van de Guadianarivier. Bij de waterval ‘Pulo do Lobo’ brullen kettingzagen, omdat aan de overkant een 100 meter hoge trap en een lange steiger worden gebouwd, zodat toeristen makkelijker natuur kunnen consumeren. We lopen door het groen, stroomopwaarts langs de rivier. Als ik mijn weerstand tegen het lawaai loslaat, merk ik dat er een mentale stilte ontstaat. Mijn gedachten gaven meer ruis dan de machines. Wanneer we na twintig minuten de bocht om zijn, sterven de machinegeluiden weg. Het brede wandelpad gaat over in een smal paadje met stenige rotspunten. Dit deel van de bergwand heeft overdag geen zon, dus het is wat glibberig van de permanente dauw.
Zoals altijd is er koffie mee en we pauzeren op een rots in de rivier. We praten over gelezen nieuwsartikelen. Het gesprek belandt wederom bij de verandering van tijdperk waar we wereldwijd in zitten, met de vraag of de mens het ego zal kunnen overstijgen of niet. We krijgen er beiden schrijfzin van, maar ‘terug hollen naar de camper’, zoals ik enthousiast opper, is onmogelijk. We moeten behoedzaam onze voeten neerzetten en het pad zoeken, wanneer rotsverschuivingen de doorgang geblokkeerd hebben. Voordat het pad weer 100 meter omhoog gaat, vraag ik Klaas hoe hij de wandeling ervaart. ‘Heerlijk!’ De dynamiek van het stromende water doet hem altijd goed. Aan de rivier zien we de resten van een oude watermolen. Op deze plek ziet hij in zijn verbeelding de watermolen in werking en boeren die met ezeltjes graan ernaar toe brengen. Het verwondert me hoe de geschiedenis zo levend aanwezig is in zijn geest, dat hij het ervaart als een uitstapje naar een andere tijd. Na drie uur vleien we ons neer op de zetels in de camper. Terwijl ik de laptop weer open, gaat Klaas bevlogen kleien. Het nabije 4000 jaar oude hunebed heeft hem geïnspireerd. Zie www.clayaway.eu
De natuur-herkenningsapp classificeert een foto van Pinke als ‘100% zeker een schaap’. Het is een tijd geleden dat ik zo gelachen heb. Het grappige is dat de schapen zo ook naar Pinke kijken, want gebiologeerd staren ze naar ‘dat lammetje buiten het hek, zonder moederschaap’. Tijd voor een knipbeurt dus. Dezelfde schaar heeft in tien minuten tijd ook mijn haar 15 cm korter gemaakt. Mijn aversie tegen een gelikt uiterlijk maakt dat ik al 25 jaar zelf de schaar erin zet. Het kost weinig tijd, is gratis en het haar zit lekker naturel. Bijna negen jaar geleden heb ik één knipbeurt van Klaas zijn thuiskapster gehad, vanwege onze trouwdag. Ik kon moeilijk wennen dat ze er een heuse coup in had geknipt. Quasi verbolgen grapte de kapster: ’Verwijt je mij dat ik zomaar een coup heb geknipt?’, wat ik erg leuke humor vind. Sinds we nomadisch leven mag ik ook Klaas zijn haren knippen. Wij moderne vagebonden zien er dus alle drie weer fris uit. Lang leven de onafhankelijkheid!
Klaas blijft zich unheimisch voelen. Hij weet niet precies wat hij voelt of waar hij behoefte aan heeft, dus neust hij in de emotie encyclopedie van Vera Helleman, een vast element in onze boordboekenkast. Emoties en gevoelens zijn vernauwingen of verruimingen in de gevoelslaag, die informatie geven of wat je doet harmoniseert met wie je werkelijk bent. Het omvat 350 beschreven emoties uit acht hoofdcategorieën: liefde, vreugde, verbazing, verdriet, angst, boosheid, schaamte & schuld. Het geeft feedback en tastbare handreikingen om te herstellen of stappen te zetten.
‘Wiebelig’ en ‘rusteloos’ verwoorden Klaas’ gevoelens het beste.
* ‘Wiebelig’ is een emotionele schommeling, die gerelateerd kan zijn aan moeheid, waardoor je makkelijk uit je centrum gehaald wordt. Het vraagt om rust en oplading, door bijvoorbeeld slapen, de natuur (en kunst voor Klaas).
* ‘Rusteloosheid’ ontstaat wanneer een natuurlijke beweging in ons wordt tegengehouden door een conflicterende overtuiging, bv. een plicht. Onze natuurlijke stroom is soms rust, soms actie. Rusteloos vraagt om je natuurlijke stroom tot beweging te volgen en niet te onderdrukken. Je natuurlijke stroom is niet te plannen of te voorspellen, je emoties geven het aan.
Klaas werkt al maanden consciëntieus aan zijn boek. Met name nu hij proeflezers gevraagd heeft voor de eerste 10 hoofdstukken (van de 100), zet hij zichzelf onder druk. Veel lezen, (her)schrijven en bijschaven. Buiten de werkuren gaat het denkproces door, gelijktijding met het afstemmen op zijn intuïtie. Het is een doorlopend proces waarin zijn zicht op de werkelijkheid evolueert. Hij gunt zichzelf weinig ontspanning: ‘is zonde van mijn tijd’. Hij merkt dat hij ouder wordt en steeds gevoeliger voor de onbalans tussen aandacht en ontspanning. Zijn arbeidsethos is hij nog niet kwijt! Nuttig bezig zijn is een sterke overtuiging en gecombineerd met zijn geestdrift, is deze ogenschijnlijk rustige man in wezen een actieve filosoof.
De herkenning in de emotie encyclopedie maakt dat hij zich meer overgeeft aan zijn moeheid en de noodzaak tot ontspanning. Hij neemt vrij en leest wat. 's Middags gaat hij op bed liggen luisteren naar CD's met inspirerende voordrachten over de ontwikkeling van de mensheid, verklaard vanuit de mythologie, en denkt hij nog best veel na.
Het raakt me wanneer mijn lieverd niet lekker in zijn vel zit. Zijn flow is weg en ik vind het lastig om geduldig aan te zien dat hij een moeizame tijd heeft. Het raakt aan mijn oude mechanisme van ‘de reddersrol’, altijd maar mensen willen helpen… Zelfs tegen beter weten in.
Wanneer ik het zelf moeilijk heb, is Klaas een meester in aanwezigheid. Hij kan me laten als ik dat wens en is er voor me zijn als dat mijn behoefte is. Geen oordeel, niets vragen, geen advies, geen goedbedoelde zorg, alleen luisteren en aanwezig zijn. ‘Als er iemand IS, dan is er alle ruimte om te voelen, dan mag alles er zijn, zonder oordeel’, schreef een vriendin.
En nu is het aan mij om zijn voorbeeld te volgen, zelf in de praktijk te (leren) brengen. Te beginnen met het initiatief bij hem te laten. Tegelijk mijzelf gunnen om wel schrijfplezier te beleven en te genieten van het verstilde landschap, terwijl hij weinig plezier heeft en vooral moe is. Ondertussen is opmerkzaamheid voor kleine signalen wat hij wel prettig vindt behulpzaam: een schoudermassage, spontaan een kasteel met opgraving bezoeken en een muziekavondje met Paolo Conto en een wijntje, waarbij hij zegt: ’Goh, het lijkt wel of ik een vrije avond heb!’
Tijdens de tweede vierdaagse lockdown staan we in de Algarve direct aan de Rio Guadiana, een open rivier die 25 km verderop de oceaan instroomt. De eb-vloed dynamiek heeft op Klaas een ontspannende uitwerking. We zien de grote onweersbui aan komen drijven, die uren lang dondert en bliksemt met flinke neerslag tot hagel aan toe. Het is ongekend voor dit deel van Portugal en elders zijn overstromingen ontstaan. De dag daarna verschijnt de zon weer. Langs het wandelpad aan de rivier staan madeliefjes. Vanuit de eiken op de helling klinkt de lach van de groene specht… het is 1 december en de lente begint hier alweer te kriebelen.
Klaas zijn moeheid vermindert. Hij heeft behoefte aan voeding. Kunst en musea zijn voor hem een prestatieloze vorm van ontspanning, dat hem ‘oplift’, zoals hij zelf zegt. Alleen is een museumbezoek juist voor hem risicovol, als man, 70+, met onderliggende aandoeningen… We besluiten toch om naar Tavira te gaan, een stad aan de Portugese zuidkust met weinig besmettingsaantallen, zodat hij even aan het ‘museum-infuus’ kan. Vooral het islamitische museumpje met keramische werken doen Klaas goed. De stad is niet druk. In beide musea is hij zelfs de enige, dus alles verloopt veilig. Bij de Romaanse brug, drinken we onze koffie in de zonnige stadstuin aan de Rio Giãlo.
Ik voel mijn energie wegstromen in het volgebouwde gebied. Ik raak afgeleid van mijn gevoel in de jungle van de geconstrueerde wereld. Terwijl we vanwege weer een feestdag opnieuw een vierdaagse lockdown inglijden, parkeren we buiten de stad in natuurpark Ria Formosa. Dit wetland is een 60 km lange gordel van (schier-)eilanden en een belangrijk vogelparadijs. Het heeft wat weg van het oostelijk Waddengebied en de koude, winderige dag, maakt dat Klaas geregeld vergeet dat we 3000 km zuidelijker zijn. We wandelen langs de waterlijn van de lagune, zien de waterstromen heen en weer gaan, wolkenpartijen over drijven en krijgen oog voor vogelsoorten.
Vanuit de stad komen mensen met de auto de rust opzoeken, maar ergens hebben ze er ook moeite mee. In de auto blijft de radio luid aan, maar ook wandelaars hebben de radio-app op hun mobiel luid aanstaan. Zoveel stilte maakt mensen onrustig. In mijn eerste reisverslagen lees ik ook terug dat het langere tijd nodig heeft, om vanuit de drukke maatschappij de stilte weer aan te kunnen.
De gelijkmatige maanden in landbouwgebied worden hier echt doorbroken. Klaas, als geboren Harlinger, snuift de zo vertrouwde, zilte zeelucht op en de creatiemodus vangt weer aan.
Maar helaas, helaas. 48 Uur later worden we al weggestuurd. Mazzel dat we dit hebben gehad, want parkeren aan zee wordt meer en meer onmogelijk gemaakt. De politie achtervolgt ons zolang we aan de kust rijden… We begrijpen goed dat de overheid de vele campers weert en toch zijn we ook een beetje verdrietig, wanneer we 10 km landinwaarts een afgelegen plekje innemen tussen de citrusplantages. Tijd voor een ‘bakkie troost’.
